راه‎ها پیموده‏ام تا کوى تو

عرفات، نام منطقه وسیعى است ‏با مساحت‏ حدود 18 کیلومتر مربع در شرق مکه معظمه، اندکى متمایل به جنوب که در میان راه طائف و مکه قرار گرفته است. زائران بیت‏الله الحرام در روز عرفه (نهم ذى حجه) از ظهر تا غروب در این منطقه حضور دارند. در نقلى آمده است که آدم و حوا (ع) پس از هبوط از بهشت و آمدن به کره خاکى، در این سرزمین همدیگر را یافتند و به همین دلیل، این منطقه «عرفات‏» و این روز «عرفه‏» نام گرفته است. (1)

عرفه، از عیدهاى بزرگ است؛ هر چند عید نامیده نشده است و روزى است که حق تعالى بندگان خویش را به عبادت و طاعت ‏خود دعوت کرده، سفره جود و احسان خود را براى آنها گسترده است . شیطان در این روز، از همه اوقات خوارتر و حقیرتر و خشمناک‏تر است .

روایت ‏شده که حضرت زین‏العابدین علیه السلام در روز عرفه صداى فقیرى را شنید که از مردم کمک مى‏خواست. حضرت فرمود: واى بر تو! آیا دست نیاز به سوى غیر خدا دراز مى‏کنى؛ در حالى که امید مى‏رود در این روز بچه‏هایى که در شکم مادر هستند، مورد فضل و لطف الهى قرار گیرند و سعادت‏مند گردند؟ (2)

در روایتى از حضرت صادق علیه السلام آمده است: «کسى که در ماه رمضان آمرزیده نگردد تا رمضان آینده آمرزیده نمى‏گردد؛ مگر این که روز عرفه را درک کند.» (3)

بهترین عمل در روز عرفه دعا است و در میان روزهاى سال، این روز براى دعا امتیاز ویژه‏اى دارد .

روز عرفه داراى دعاهاى فراوانى است؛ ولى در این میان، دعاى عرفه امام حسین علیه السلام داراى جایگاه ممتاز و ویژه است و در واقع، ناب‏ترین و عمیق‏ترین معارف الهى و توحیدى در این دعا، بر زبان سالار شهیدان جارى گشته است .

عصر روز عرفه امام حسین علیه السلام با گروهى از خاندان و فرزندان و شیعیان، با نهایت ‏خاکسارى و خشوع از خیمه بیرون آمدند و در جانب چپ کوه ایستادند . امام چهره مبارک خود را به سوى کعبه گردانید مانند مسکین نیازمندى که غذا مى‏طلبد، دست‏ها را برابر صورت خود گرفت و دعایش را چنین آغاز کرد:

«الحمدلله الذى لیس لقضائه دافع ولا لعطائه مانع و لا کصنعه صانع و هو الجواد الواسع؛ سپاس خداوندى را سزاست که چیزى قضایش را دور نمى‏سازد و از عطا و بخشش او جلوگیرى نمى‏کند و هیچ آفریننده‏اى آفرینش او را ندارد و او سخاوت‏مندى بى‏انتهاست.»

حضرت سپس به بیان گوشه‏اى از نعمت‏هاى بى‎پایان خداوند که انسان را در تمام مراحل رشد و تکامل در برگرفته، مى‏پردازد و مهربانى مادران و دایه‏ها و مواظبت و پرستارى و دل‏سوزى آنان را از الطاف و عنایت‏هاى خداوند مى‏شمرد؛ سپس به لزوم شکر نعمت‏هاى الهى اشاره مى‏کند و خود را از اداى یک شکر نیز عاجز و ناتوان مى‏بیند. هر فرازى از این دعا، دریچه‏اى از نور و توحید و عشق و محبت‏ به خداوند را به سوى دل انسان مى‏گشاید و عبارات دعا و محتواى آن، نشان مى‏دهد که امام حسین علیه السلام در حال این دعا یک سره از خود و عالم غافل گشته، تمام جهان را به یک سو نهاده، با همه وجود حضور خداوند و احاطه و اشراف او به همه ذرات هستى و نفوذ علم و قدرت و حیات او را بر تک تک ذرات و موجودات عالم مشاهده مى‏نماید و آن چه را که دیده، بر زبان آورده است. امام حسین علیه السلام مى‏خواهد با این نیایش، انسان و خدا را بشناساند و نزدیکى آن را به هم بنماید . او با این نیایش، منطقى‏ترین و واقعى‏ترین رابطه انسان با خداوند بى چون را توضیح مى‏دهد .

دعاى عرفه سیدالشهداء علیه السلام سراسر نور و عرفان پروردگار است و آمیزه‏اى از شور و عشق و محبت و معرفت ‏به ذات پاک خداوند است. در فرازهاى این دعا، امام حسین علیه السلام با خداوند چنین عاشقانه زمزمه مى‏کند:

خداوندا! اجازه فرما تا دمى چند در برابرت به زانو در افتم و قطراتى از اقیانوس جان، نثار بارگاهت نمایم.  خیال دورى راه تا درگاه جمالت ‏خسته و فرسوده‏ام کرده است:

از گل آدم شنیدم بوى تو                                                                       راه‏ها پیموده‏ام تا کوى تو

خدایا! موجوداتى که در هستى خود نیازمند تو هستند، چگونه مى‏توانند راهنماى من به سوى تو باشند؟

پروردگارا! آیا حقیقتى غیر از تو آن روشنایى را دارد که بتواند تو را بر من آشکار سازد؟ کى از نظر غایب و پنهان بوده‏اى که نیازمند راهنمایى به سوى خود باشى و چه وقت از من دور بوده‏اى تا نمودهاى جهان مرا به تو برساند؟

همه عالم به نور توست پیدا                                                                 کجا گردى تو از عالم هویدا؟

خدایا! روشنایى جمال و جلالت در جهان هستى آشکارتر از هر چیز است و وجود تو خفا و پوشیدگى ندارد تا چراغى سر راه بگیرم و بارگاه ربوبى تو را جست و جو نمایم و یا دلیلى را راهنماى خود به سوى تو قرار دهم؛ چون فروزنده چراغ تو و سازنده دلیل و راهنما، تویى .

خداى من! چشمى که تو را بر خود نگهبان و مراقب نبیند، کور و فرو بسته باد و بنده‏اى که از متاع محبت تو بى‎بهره باشد، سرمایه باخته و ورشکسته باد .

دیده‏اى کان چهره روشن نبیند کور باد                                                     خاطرى کز توست ‏خالى، تیره و بى نور باد

امام حسین علیه السلام با این دعا روحى تازه به کالبد عرفات دمید و این نغمه خوش آسمانى و آواى دل‏انگیز ملکوتى را تا ابد در سینه سیناى عرفات به یادگار گذاشت .

از صداى سخن عشق ندیدم خوش‏تر                                                     یادگارى که در این گنبد دوار بماند

صحراى عرفات کالبد و جسم امام حسین علیه السلام روح آن است و به همین دلیل حق تعالى، در روز عرفه پیش از آن که به اهل موقف عرفات نظر لطف کند، به زائران قبر پاک حسین علیه السلام (4) نظر رحمت مى‏افکند. (5)

پى‎نوشت‎ها:

1- رسول جعفریان، آثار اسلامى مکه و مدینه، نشر مشعر .

2- مفاتیح الجنان، اعمال روز عرفه .

3- همان، فضیلت ماه مبارک رمضان .

4- مفاتیح الجنان، زیارت امام حسین علیه السلام در روز عرفه .

5- در این مقاله از کتاب نیایش حسین علیه السلام تالیف علامه فقید محمدتقى جعفرى، استفاده فراوان شده است .

منبع:

مجله پرسمان، ش 17 ، کاظم مصطفایى .