با فضیلت ترین اعیاد

تقدیر الهی بر این قرار گرفت که «غدیر» به ابدیت بپیوند و جلوه ای از آیات الهی و تجسمی از تاریخ جاودانه ی اسلام شود.

گویا «برکه ی خم» به پاس سالیان طولانی خزانه داری بارانهای رحمت الهی و آبرسانی به زائران حرم، اینک باید پایگاه ریزش کلام الهی و قله ی کمال دین شود. غدیر، دیگر برکه ای کم آب نیست که به آبهای «رابغ» نیازمند باشد؛ بلکه در پرتو آن فروغ آسمانی، خود به چشمه سار کوثر پیوسته، آب گوارای حیات و پاکی از مولود کعبه و فرزند «زمزم» و «صفا» گرفته است.

آری! غدیر از هنگامی که نظاره گر جلوه ی زیبای وصایت و جانشینی امیر مؤمنان علی (ع) بر دستان پر مهر و سراسر رحمت خاتم رسولان (ص) شد، دیگر نقطه ای پست در جغرافیای «جُحفه» نیست؛ بلکه پرچم زیبای عدالت علوی است که بر بام بلند تاریخ افراشته شده است. غدیر، اینک بزرگترین و دل انگیزترین هدیه ی آسمان «امامت» رابه آدمیان ارزانی می دارد. بدین گونه غدیر، سرزمینی مقدس شد و روز هجدهم ذی حجه، بزرگترین عید اسلامی.

فرات بن احنف می گوید، به امام صادق (ع) عرض کردم: «فدایت شوم! آیا عیدی بهتر از عید فطر وعید قربان و روز جمعه و روز عرفه برای مسلمین وجود دارد؟» امام (ع) به من فرمودند: «آری! بزرگترین، والاترین و با فضیلت ترین اعیاد از نظر قدر و منزلت در نزد خداوند متعال، روزی است که در آن خداوند، دینش راکامل کرد (روز غدیر خم) و آیه ی «الیوم اکملت لکم دینکم» بر پیامبر (ص) نازل شد.»(1)

و رسول خدا (ص) فرمودند: «یوم غدیر خم افضل اعیاد امتی؛ روز غدیر، بهترین اعیاد امت من است.»(2)

و همچنین در فرمایشی از امام صادق (ع) آمده است که فرمودند: «روز غدیر خم، در میان اعیاد «فطر»، «قربان» و«جمعه» بسان ماه در میان ستارگان است.»(3)

فلسفه ی عظمت روز غدیر در آیات قرآن

آیات قرآن کریم و کلمات گهربار معصومین (ع) بیانگر عظمت و جایگاه رفیع امامت در اعتقادات اسلامی است. با نگاهی کوتاه به آیات غدیر، به خوبی رمز اینکه عید غدیر، بزرگترین عید اسلامی است، را در می یابیم.

الف - امامت؛ مکمّل تبلیغ رسالت الهی

به اتفاق تمامی مفسرّان شیعه و سنی، آیه ی شریفه ی تبلیغ (یا ایها الرسول بلّغ ما انزل الیک من ربک...) جهت انتصاب علی (ع) به جانشینی رسول گرامی اسلام حضرت ختمی مرتبت (ع) نازل شد.(4) این نکته، هنگامی بود که ترس و بیم آشوب وجود داشت و احتمال تفرقه افکنی ازجانب منافقین و افراد سست ایمان می رفت؛ لذا با نزول این آیه و اعلان جانشینی امیر مؤمنان علی (ع)، به همه ی این اضطراب و نگرانیها خاتمه داده شد و به فرشته ی وحی تأکید بر اهمیت موضوع، حفظ رسول اکرم از همه ی توطئه ها را نوید داد و فرمود: «ای پیامبر! آنچه از خدا برتو نازل شده، به مردم برسان؛ که اگر نرسانی، تبلیغ رسالت و ادای وظیفه نکرده ای و خداوند تورا از (آزار) مردمان، محفوظ خواهد داشت.»(5)

علامه ی امینی – رحمة اللّه علیه - در کتاب ارزشمند «الغدیر» سی منبع مهم از منابع اهل تسنن را برمی شمارد که همه ی آنها این آیه را معرفی ولایت امیرالمؤمنین، علی (ع) مرتبط دانسته اند.

نکته ای که از دقّت در این آیه - با استفاده از این عبارت آیه، که می فرماید: «...اگر این پیام را نرسانی، تبلیغ رسالت نکرده ای» - می توان فهمید، این است که: امامت در حدّی از منزلت است که عدم معرفی آن با انجام ندادن وظیفه ی رسالت، مساوی است.

ب - ولایت؛ مایه ی تکمیل شدن دین

دین، مجموعه ی قوانین الهی است که برای اجرای آن، به فردی که بتواند با تکیه بر دو عنصر ایمان و آگاهی، موجبات اجرای آن را درمتن جامعه فراهم نماید، نیاز دارد. دین کامل، دینی است که این امر مهم را از قبل پیش بینی کرده و برای آن برنامه داشته باشد. از این رو، بنابر نقل تفاسیر شیعه و سنی،(6) پس از آنکه رسول خدا(ص) حدیث شریف غدیر را قرائت نمودند و امیر مومنان علی (ع) را از جانب خداوند به جانشینی خویش انتخاب نمودند، این آیه ی شریفه نازل شد: «الیوم اکملت لکم دینکم و اتممت علیکم نعمتی و رضیت لکم الاسلام دینا؛ امروز دینتان را کامل کردم و نعمت خود را بر شما تمام نمودم و دین اسلام را برایتان پسندیدم.»(7)

آری! در چنین روز بزرگی، پیشوایی و رهبری امت اسلامی پس از پیامبر (ص) مشخص گشت؛ تا بدین وسیله، تکلیف حمایت و بقای دستاوردهای مهم رسالت نبوی معین گردد و این، چیزی جز تمام شدن نعمت پروردگار بر انسانها نیست، از این رو، به عنوان بزرگترین عید اسلامی در سخنان پیشوایان دین، از آن یاد می شود.

در بسیاری از منابع اهل سنّت آمده است که طارق بن شهاب، که از اهل کتاب بود، درمجلس خلیفه ی دوم گفت: «اگر آیه ی «اکمال دین» در دین ما نازل می شد، ما آن روز را عید می گرفتیم!» پس همگان -حتّی عمر- در برابر این گفته ی او ساکت بودند و هیچ کس براو خرده نگرفت.(8)

ج - ولایت؛ عامل ناامیدی دشمنان اسلام

این آیه از قران کریم، که می فرماید: «امروز کافران از اینکه به دین شما دستبرد زنند و اخلالی وارد سازند، نا امید شدند؛ پس شما از آنان بیمناک نشوید!»(9) نیز، پیرامون انتصاب علی (ع) به مقام عظمای ولایت و جانشینی رسول خدا (ص) نازل شده است. علامه طباطبائی می نویسد:

«صحابه، تابعین و آنها که بعد از آنان آمده اند، همگی اتفاق دارند که این دو عبارت آیه ی سوم سوره ی مائده، به هم مرتبط هستند و هریک تکمیل کننده ی معنای دیگری است و این نیست، مگر اینکه هر دو با هم نازل شده، یک معنا را می رسانند.»(10)

در مجموع باید گفت که هر انسان منصفی، اگر اندکی بر این آیات تأمل ودقّت نماید، به وضوح اهمیت وارزش والای این روز در نزد خداوند متعال را در می یابد، که به موجب آن آیات متعدد - که در هر کدام نکات بسیار مهمی به چشم می خورد - نازل فرموده است.

آری! این ها همه بیانگر اهمیت و ضرورت اصل ولایت و امامت در دین مبین اسلام است که اگر بخواهیم این جزو لاینفک را از آن جدا کنیم، چیزی از اسلام حقیقی باقی نخواهد ماند و با اسلام منهای ولایت، جز به تاریکی های گمراهی و ضلالت دست پیدا نخواهیم کرد.

عید غدیر در سیره ی پیامبر و ائمه ی اطهار (ع)

زنده نگه داشتن شعائر الهی، رسالتی است که مرزبانان عقیده و ایمان همواره بر آن تأکید داشته اند. چرا که تقوای دلها و پاکی جانها در گرو بزرگداشت آن است «و من یعظّم شعائر اللّه فانّها من تقوی القلوب؛ و هر کس شعائر الهی را بزرگ دارد پس همانا این (حاکی) از پاکی دلهاست.»(11)

آری! جوامع بشری نیازمند یادآوری و حضور دایم هویّت های فرهنگی و اصالتهای معنوی است؛ لذا رسول خدا(ص) در این امر مهم پیشقدم شد و با عمل خویش، راه جامعه اسلامی را روشن ساخت. در منابع متعدد از اهل تسنّن آمده است که، پس از آنکه رسول گرامی اسلام (ص) به دستور و فرمان الهی، امیر مؤمنان علی (ع) را به عنوان وصی و جانشین خویش به مسلمانان معرفی نمود، خطاب به همگان فرمودند: «هنئّونی هنئّونی، ان اللّه تعالی خصّنی بالنبوة و خص اهل بیتی بالامانة؛ به من تبریک بگوئید، به من تبریک بگوئید! زیرا خداوند مرا به پیامبری و اهل بیتم را به امامت، ممتاز ساخته است.»(12)

در روایت دیگری آمده است که بعد از آن رسول خدا (ص) در خیمه ی مخصوص خویش نشستند و بر امیرمؤمنان (ع) دستور دادند که درخیمه ی دیگری بنشینند و به مردم فرمان دادند تا به حضور علی (ع) رسیده، به آن حضرت تبریک بگویند و حتّی در این بیعت کردن، همسران پیامبر نیز شرکت داشتند؛ که این ها همه، اهمیت و فضیلت این عید بزرگ را در سیره و سنّت رسول گرامی اسلام (ص) می رساند.

در روایتی ازامام صادق (ع) می خوانیم که فرمودند: «روز عید غدیر خم، بزرگترین عید الهی است و خداوند متعال پیامبری را مبعوث نکرد، مگر اینکه این روز را عید گرفت.»(13)

اولیای الهی و معصومین (ع)، این روز بزرگ را سپاس می داشتند و برنامه هایی برای بزرگداشت آن تدارک می دیدند؛ که نمونه های آن در زندگی آنان زیاد به چشم می خورد؛ بعنوان مثال، فیاض بن محمّد بن طوسی می گوید: «در یکی از سال ها، روز غدیر به خدمت امام رضا (ع) رسیدم. دیدم امام رضا (ع) دوستان خویش را برای غذا خوردن نگه داشته و به خانه های آنان نیز طعام، هدیه، لباس وحتّی انگشتر و کفش فرستاده است. آن بزرگوار، وضعیت خدمتکاران و دوستانش را تغییر داده بود و با وسایلی، غیر از آنچه در روزهای پیشین بود، از مهمانانش پذیرایی می کرد.»(14)

مرحوم مجلسی (ره) می نویسد: روز عید غدیر با جمعه مصادف شده بود، امیر مؤمنان علی (ع) خطبه ی نماز جمعه را خواندند و سپس حضرت، با فرزندان و شیعیانش به منزل امام حسن (ع)، جهت اطعامی که امام حسن (ع) برایشان تدارک دیده بود، رفتند.(15)

امام جعفر صادق (ع) می فرماید: «عید غدیر، روزی است که رسول خدا(ص)، علی (ع) را به عنوان عَلَم هدایت برای مردم برگزید و فضیلت او را در این روز آشکار نمود و به عنوان جانشین خویش معرفی کرد و به عنوان سپاس گزاری آن روز را روزه گرفت. آن روز، روزِ روزه گرفتن، نیایش کردن، اطعام دادن و به دیدار برادران دینی رفتن است. آن روز، روز جلب خشنودی خدای مهربان و به خاک مالیدن پوزه ی شیطان است.»(16)

همه این فرازها، گویای اهمیت و ارزش والای روز غدیر در سنّت و سیره ی معصومین (ع) است؛ که با بزرگداشت این عید سعید، اهمیت و ضرورت معنای امامت و ولایت را در اذهان عمومی متذکر می شدند.

اعمال روز عید غدیر

آنچه در روایات اسلامی به اعمال این روز عزیز و بزرگ پرداخته شده است، جملگی گویای عظمت و اهمیت این عید اسلامی در نزد خداوند باری تعالی و به تبع آن پیامبر اکرم و خاندان گرامی آن حضرت (ع) می باشد. چراکه در این روز، راه سعادت حقیقی از بی راهه ی گمراهی و ضلالت، متمایز و خط تابان ایمان از ظلمت کفر و دنیا پرستی جدا شد؛ تا بدین وسیله مسلمانان وظیفه ی خویش را پس از رحلت پیامبر گرامی اسلام (ص) بدانند و با پیروی از امامت و ولایت اهل بیت(ع) مسیر کمال و خوشبختی را بپیمایند.

در خاتمه ی این نوشتار، شایسته می بینیم به ذکر برخی از اعمال این عید سعید بپردازیم؛ تا عاشقان و شیفتگان غدیر از فیوضات بی شمار این روز، بیشتر و بهتر برخوردار شوند.

1- روزه گرفتن، 2- افطاری دادن، 3- پوشیدن لباس پاکیزه و نو، 4- تبریک و تهنیت گفتن، 5- دید و بازدید با برادران مؤمن، 6- خواندن نماز و دعای مخصوص این روز، 7- زیارت امیر مؤمنان، علی (ع)، 8- جشن گرفتن، 9- صدقه دادن، 10- غسل کردن، 11- زیاد صلوات فرستادن، 12- عطر زدن، 13- اطعام نمودن، 14- شکرگزاری، 15- احسان کردن و هدیه دادن، 16- گشاده رویی، 17- برآوردن حاجت های مؤمنان، 18- گذشت و آشتی کردن، 19- مساوات، 20- مصافحه نمودن، 21- لعن و بیزاری از دشمنان اهل بیت(ع)(17) و...

پی نوشت ها:

1- بحار الانوار، ج 94، ص 118.

2- الغدیر، ج 1، ص 283.

3- بحار الانوار، ج 85، ص 323.

4- غدیر و پاسخ به شبهات، ج 1، ص 203.

5- مائده، آیه ی 67.

6- الغدیر، ج 1، ص 447.

7- مائده، آیه ی 3.

8- الغدیر، ج 1، ص 283.

9- مائده، آیه 3.

10- المیزان، ج 5، ص 179.

11- حج، آیه ی 32.

12- الغدیر، ج 1، ص 274.

13- بحار الانوار، ج 95، ص 322.

14- بحار الانوار، ج 95، ص 118.

15- بحار الانوار، ج 94، ص 118.

16- وسایل الشیعه، ج 7، ص 328.

17- ر.ک المراقبات، ص 480 به بعد.