بسمه تعالی

بهینه‏سازى لرزه‏اى و راهکارهاى ایمن‏سازى ساختمان مساجد کشور

محسن وفامهر سیده سمیه میرمرادى

مراحل بهسازى لرزه‏اى ساختمان مساجد

با توجه به مراحل بهسازى لرزه‏اى که در فصول دستورالعمل پژوهشکده زلزله‏شناسى نشان داده شده، مراحل بهسازى لرزه‏اى ساختمان مساجد را به چهار مرحله زیر تقسیم مى‏شود: مرحله اول: این مرحله مربوط به اولویت‏بندى ساختمان‏هاى مساجد است که باید با توجه به معیارهاى موجود ساختمان مساجد را براى بهسازى با اولویت دسته‏بندى کنیم. مرحله دوم: قبل از هرگونه اقدام به بهسازى لرزه‏اى، باید ویژگى‏هاى ساختمان مسجد مورد نظر به طور دقیق بررسى شود. ویژگى‏هاى ساختمان شامل مشخصات اجزاى معمارى، اجزاى سازه‏اى، میزان خطرهاى لرزه‏اى و ژئوتکنیک ساختگاه و نتایج ناشى از ارزش‏یابى مقدماتى لرزه‏اى است. سپس باید به جمع‏آورى اطلاعات ساختمان مسجد مورد نظر پرداخته شود، اطلاعات شامل پیکربندى، سیستم سازه‏اى، مشخصات مصالح، ساختمان‏هاى مجاور و ساختگاه خواهد بود. پس از جمع‏آورى اطلاعات در وضع موجود براى سطح عملکرد انتخابى، نیاز یا عدم نیاز ساختمان به بهسازى مشخص خواهد شد. مرحله سوم: در صورتى که ساختمان مسجد موجود با توجه به سطح عملکردى که دارد از نظر سازه‏اى مناسب تشخیص داده نشد، باید بهسازى شود. در این مرحله باید گزینه‏هاى مناسب راهکارهاى بهسازى انتخاب و بهترین گزینه با توجه به ملاحظات اقتصادى و اجرایى انتخاب شود. مرحله چهارم: پس از تصویب طرح بهسازى و تهیه نقشه‏هاى اجرایى، مرحله اقدام فرا خواهد رسید. کاهش خسارات ناشى از زلزله در ساختمان‏ها از دو جنبه در خور بررسى است. یکى توجه به مسئله ایمنى در ساختمان‏هاى مساجد در حال احداث است چون با اینکه در شرایط کنونى امرى بدیهى و اجتناب‏ناپذیر تلقى مى‏شود، ولى کاستى‏ها و نواقص شدیدى در این زمینه وجود دارد و در عمل فاصله فراوانى با استانداردهاى جهانى داریم. از سوى دیگر چون بخش چشم‏گیرى از ساختمان‏هاى مساجد در حال احداث از نوع اسکلت فلزى است که ایمنى آنها بیش از هر چیز به کیفیت جوش‏کارى‏ها بستگى دارد، از جمله مهم‏ترین علل رعایت نکردن موازین فنى و اصول ایمنى در ساخت و سازهاى جدید، نبود کارگران ماهر و آموزش دیده است. لازم است نظارت کافى بر رعایت استانداردها در ساخت و سازهاى جدید صورت گیرد، زیرا هرگونه مسامحه در نظارت و رعایت نکردن استانداردهاى ساخت و جوشکارى موجب اضافه شدن بر انبوه ساختمان‏هاى غیراستاندارد خواهد شد؛ مسئله بعد بهسازى لرزه‏اى (= مقاوم‏سازى) یا هم‏آهنگ‏سازى ساختمان‏هاى مساجد موجود است که در سال‏هاى اخیر در دستور کار دولت هم قرار گرفته است. اینک به تفصیل هر یک از مراحل را مورد توجه قرار مى‏دهیم: مرحله اول درخصوص مقاوم‏سازى ساختمان‏هاى مساجد موجود باید سازماندهى لازم صورت گیرد و اولویت‏بندى خاصى لحاظ شود، در حال حاضر بسیارى از ساختمان مساجد موجود، ارزش لرزه و قابلیت مقاوم‏سازى ندارند؛ بنابراین باید اولویت را به ساختمان مساجدى داد که قابلیت مقاوم‏سازى و صرف هزینه را دارند. مى‏توانیم مساجد موجود در کشور را که در دستور کار مقاوم‏سازى قرار مى‏گیرند، به دو دسته تقسیم کنیم: دسته اول مساجدى هستند که در حکم شناسنامه ملى کشور محسوب مى‏شوند و علاوه بر ارزشمند بودن خود ساختمان مسجد، ارزش تاریخى و ملى نیز دارند. این دسته غالبا در دسته بناهاى خشتى قدیمى قرار مى‏گیرند. «موضوع مقاوم سازى بناهاى تاریخى و همچنین بناهاى خشتى قدیمى در جهان تازه است. به این سبب که ما کمتر مى‏توانیم در یک بناى تاریخى دخل و تصرف کنیم، حتى اگر شیوه‏هاى جدیدى هم براى مقاوم‏سازى بنا وجود داشته باشد، نمى‏توان آن بنا را تخریب و در برابر زلزله مقاوم کرد». با توجه به اینکه ساختمان مساجد کشور اغلب از یک طبقه بیشتر تجاوز نمى‏کنند و اکثر آنها که جدیدالاحداث هستند. با استفاده از آجر ساخته شده‏اند و ساختمان‏هاى آجرى، که یکى از پر تعدادترین نوع ساختمان‏ها در کشور است و زمینه آسیب‏پذیرى بیشترى دارند که زلزله‏هاى پیشین مؤید این نکته است. در این مقاله بیشترین تأکید را بر «بهینه‏سازى لرزه‏اى مساجد با ساختمان‏هاى آجرى» قرار مى‏دهیم. بناى مساجد با مصالح آجرى که بیشترین تعداد در سطح کشور بوده و هم اکنون از آنها استفاده مى‏شود و داراى کاربرى هستند، اغلب کوتاه و یک طبقه یا حداکثر دو طبقه هستند. سقف آنها آجرى با طاق قوسى، طاق ضربى، چوبى و تیرآهن با فرم تخت است. در ساختمان‏هاى مساجد آجرى بارهاى ثقلى توسط دیوارهاى باربر تحمل شده و به پى منتقل مى‏گردند. این مساجد اغلب فاقد عامل مقاوم لرزه‏اى خاصى‏اند و عموما به واسطه شکل نامناسب سازه‏اى، ضعف مصالح و نحوه نامناسب اجرا در برابر زلزله ضعیف هستند. مرحله دوم رفتار ساختمان‏هاى آجرى ـ منبع 4 توزیع نیروى زلزله در ساختمان‏هاى آجرى بدین صورت است که نیروهاى اینرسى ناشى از حرکت زمین به هنگام زمین لرزه به جرم ساختمان وارد مى‏گردند. در این ساختمان‏ها جرم در سقف و دیوارها متمرکز است. دیوارها به دو دسته عرضى و برشى تقسیم مى‏گردند. دیوارهایى که در جهت اعمال نیروى زمین لرزه قرار دارند دیوارهاى طولى (= برشى) و دیوارهایى که عمود بر جهت نیرو قرار گرفته‏اند عرضى نامیده مى‏شوند. در مکانیسم توزیع نیروهاى جانبى بین اجزاى ساختمان آجرى، نکته شایان توجه این است که این مکانیسم هنگامى پدید مى‏آید که سقف از انسجام و یک‏پارچگى لازم براى تحمل و انتقال نیروهاى خود و نیروهاى وارد شده از طرف دیگر اجزا برخوردار باشد. سقف‏هاى تیرچه بلوک، دال بتونى، و حتى طاق ضربى که صلبیت برشى کافى داشته باشند از این ویژگى برخوردارند. براین اساس دیوارهاى طولى (= برشى) تحت تأثیر لنگر خمشى و نیروى برشى درون صفحه‏اى و دیوارهاى عرضى تحت تأثیر نیروهاى خارج از صفحه قرار مى‏گیرد. در ساختمان‏هاى آجرى کلاف‏دار، کلاف‏ها نقش دورگیرى دیوار و سقف‏ها را دارند و باعث انسجام و یک‏پارچگى سیستم سقف و دیوارهاى بنایى لاغر، افزایش مقاومت و شکل‏پذیرى. دیوارهاى بنایى و کاهش خطر فروپاشى دیوارهاى خسارت دیده یا ریزش سقف را موجب مى‏شود. چگونگى توزیع نیروهاى زمین لرزه در ساختمان آجرى در حالت‏هاى گوناگون همراه با نقش کلاف‏ها و صلبیت سقف در شکل زیر نشان داده شده است. نواقص متداول در ساختمانى آجرى مطالعه گزارش زمین لرزه‏هاى گذشته و جمع‏بندى خساراتى که بر ساختمان‏هاى آجرى وارد شده‏اند مؤید آن است که این ساختمان‏ها عموما نواقص مشابهى دارند که در جدول زیر به آن اشاره شده است. نقاط ضعف متداول در ساختمان‏هاى آجرى ـ منبع 4 اجزا نقاط ضعف ساختمان‏هاى آجرى غیرمسلح مصالح1 ـ پایین بودن مقاومت و قدرت چسبندگى ملات2 ـ پایین بودن کیفیت و مقاومت واحدهاى بنایى مانند سنگ، آجر، بلوک سیمانىسیستم‏سازه‏اى ساختمان1 ـ کامل نبودن مسیر بار2 ـ ناتوانى ساختمان در حفظ انسجام هنگام ارتعاش5 ـ نامنظمى در پلان7 ـ عدم وجود پى‏مناسب2 ـ کافى نبودن مقاومت برشى ساختمان4 ـ عدم وجود سیستم مقاوم کمکى مانند کلاف6 ـ نامنظمى در ارتفاع8 ـ فقدان فاصله کافى با ساختمان 2ـ نادرست چیدن واحدهاى بنایى3 ـ زیاد بودن نسبت ارتفاع به ضخامت دیوار5 ـ طول چشم‏گیر دیواره مهار نشده7 ـ نزدیکى بازشوها به انتهاى دیوار9 ـ قرار داشتن نیروهاى دال به صورت مستقیم بر روى دیوار11 ـ عبور لوله و دودکش از درون دیوار2 ـ خالى بودن درزهاى قائم بین واحدهاى بنایى از ملات4 ـ ارتفاع چشم‏گیر دیوار6 ـ تراکم‏دیوار به‏واسطه وجود باز شوهاى‏بزرگ8 ـ استفاده‏ازروش هشت‏گیر در اجراى دیوارها10 ـ فقدان مهارت مناسب نیروى رانش ناشى‏ازسقف‏هاى‏قوسى‏دربالادیوارهاى‏باربر دال1 ـ زیاد بودن وزن دال3 ـ کافى نبودن طول تکیه گاهى تیرهاى سقف5 ـ بالابودن‏نسبت طول‏دهانه به‏عرض دال2 ـ عدم انسجام یک‏نواختى دال4 ـ وجود بازشو در دال- اتصلات اعضاى سازه‏اى1 ـ نامناسب بودن اتصال بین دیوارهاى متقاطع3 ـ نامناسب بودن اتصال بین دیوارهاى باربر و دال‏ها2 ـ نامناسب بودن اتصال بین تیغه‏ها و دیوارهاى باربر تیغه‏ها و دال‏ها- سیستم کمکى کلاف1 ـ عدم استفاده از کلاف قائم و کلاف افقى در تراز پى3 ـ ضعف مصالح بتنى کلاف5 ـ انفصال در کلاف به واسطه اجراى بازشوهاى بلند و یا وجود نیم‏طبقه2 ـ کافى نبودن تعداد و فواصل کلاف‏ها، ابعاد و میلگردگذارى4 ـ درگیر نبودن میلگیردهاى کلاف و کافى نبودن طول همپوشانى آنها در اتصالات6 ـ انفصال در کلاف بواسطه عبور لوله و دودکش از آن اعضاى غیرسازه‏اى1 ـ اتصال ضعف و مناسب بین نما و دیوار3 ـ عدم پایدارى جان‏پناه‏ها و دودکش‏ها2 ـ وزن زیاد و عدم کفایت لاغرى و مقاومتمرحله سوم: منبع 4 راه‏کارهاى بهسازى لرزه‏اى به صورت پیشنهادى با هدف افزایش مقاومت، افزایش سختى، افزایش شکل‏پذیرى و یا کاهش نیروى زلزله به کمک یکى و یا ترکیبى از چندین روش انجام مى‏گیرد که به آنها اشاره مى‏شود: 1 ـ اصلاح موضعى اجزاى سازه با عملکرد نامناسب در زلزله: هنگامى که پس از ارزش‏یابى لرزه‏اى و بررسى معیارهاى پذیرش اجزا مشخص شود که فقط تعدادى از اجزاى سازه ظرفیت کافى براى تحمل نیروها و تغییر شکل‏ها را ندارند، اصلاح موضعى اجزا به صورت یک راهکار مناسب بهسازى براى رساندن ساختمان به سطح عملکرد مورد انتظار چه از نظر مقاومت و چه سختى ممکن است مورد استفاده قرار گیرد. 2 ـ حذف یا کاهش بى‏نظمى در ساختمان موجود: هرگاه نتیجه ارزش‏یابى لرزه‏اى بیانگر آن باشد که وجود بى‏نظمى در ساختمان مانع پاسخ‏گویى ساختمان به سطح عملکرد مورد انتظار است و در صورت حذف یا کاهش بى‏نظمى اجزاى ساختمان ظرفیت کافى را هم از نظر مقاومت و هم از نظر سختى براى آن سطح عملکرد برآورد مى‏نمایند، در این حالت استفاده از روش ذکر شده یک روش مؤثر براى بهسازى خواهد بود، که حتى‏المقدر از روش‏هاى جایگزین استفاده خواهد شد. نامنظمى در ساختمان ممکن است به سبب ناپیوستگى در اجزاى باربر جنبى ایجاد شود. در این موارد، با تغییر در سیستم باربر جانبى در ایجاد پیوستگى ممکن است بتوان از نامنظمى ساختمان کاست. البته این راهکار در بعضى ساختمان‏ها (= بناهاى تاریخى) ممکن است امکان‏پذیر نباشد. اصلاح و یا کاهش بى‏نظمى در ساختمان‏هایى را که طبقه نرم یا ضعیف دارند مى‏توان با اضافه کردن مهاربندى در این طبقات براى متناسب نمودن سختى جنبى طبقات ذکر شده یا سایر طبقات تأمین نمود. در مورد نامنظمى‏هاى پیچشى نیز اضافه نمودن اجزاى باربر جنبى به منظور کاهش فاصله مرکز جرم و مرکز سختى مى‏تواند مؤثر در کاهش این نامنظمى، اعم از روش‏هاى مکانیکى، صنعتى و یا ساختمانى باشد. 3 ـ تأمین سختى جانبى لازم براى کل سازه: هرگاه بر اثر ارزش‏یابى لرزه‏اى مشخص شود که ساختمان براى سطح عملکرد مورد نظر، سختى لازم را ندارد اضافه نمودن مهار بندها یا دیوارهاى برشى ممکن است روش مؤثر براى رفع این نقص محسوب گردد. 4 ـ تأمین مقاومت لازم براى کل سازه: در مواردى که اکثر اجزاى سازه معیارهاى پذیرش مربوط به سطح عملکرد مورد انتظار ساختمان را جوابگو نیستند، لازم است براى کل ساختمان، سیستم باربر جنبى با ظرفیت کافى ایجاد نمود. 5 ـ کاهش جرم ساختمان: هنگامى که پس از ارزش‏یابى لرزه‏اى مشخص شود که ساختمان سختى جنبى کافى و یا اکثر اجزا، مقاومت کافى براى سطح عملکرد انتخابى ندارند، استفاده از روش کاهش جرم به عنوان یک روش مؤثر به کار گرفته شود. 6 ـ به کارگیرى سیستم‏هاى جداساز لرزه‏اى: هرگاه نتیجه‏ى ارزش‏یابى لرزه‏اى مبین عدم کفایت سختى و مقاومت براى سطح عملکرد انتخابى باشد و یا محافظت از تجهیزات مهم و اجزاى غیرسازه‏اى ساختمان مدنظر باشد، استفاده از سیستم جداساز لرزه‏اى به‏عنوان راهکار بهسازى مناسب خواهد بود. 7 ـ به‏کارگیرى سیستم‏هاى غیرفعال اتلاف انرژى: در مواردى که ارزیابى لرزه‏اى ساختمان بیانگر ناکافى بودن سختى جنبى ساختمان براى سطح عملکرد انتخابى باشد، با تعبیه اجزاى جاذب انرژى در سازه مى‏توان تغییر شکل‏هاى ساختمان را محدود ساخت. پس از دسته‏بندى مساجد از نظر قدمت بنا به سال‏هاى قبل از انقلاب و پس از پیروزى انقلاب مى‏توان آن‏ها را به دو گروه قبل از اعمال 2800 یعنى قبل از سال 1372 ش و پس از آن نیز دسته‏بندى نمود. قطعا ساختمان‏هاى مساجد ساخته شده قبل از انقلاب فاقد هرگونه مراعات آیین‏نامه 2800 و مقاوم‏سازى ساختمان در برابر زلزله است که باید براى آنها مطابق مباحث بیان شده دسته‏بندى نمود. و براى هر یک، یکى از راهکارهاى معین شده پس از کارشناسى اعمال گردد. اما در آن دسته از ساختمان‏هاى مساجد که پس از پیروزى انقلاب اسلامى در سال‏هاى 1358 ش به بعد ساخته شده‏اند باید نظریه و روش‏هاى مقاوم‏سازى ساختمان مطابق با استانداردها و آیین‏نامه 2800 اعمال گردد. در نهایت ساختمان‏هاى ساخته شده پس از تصویب و ابلاغ آیین‏نامه مقاوم‏سازى از نظر جوش و اتصالات و همچنین مصالح مصرفى به لحاظ کیفیت نیاز به کنترل مضاعف دارد تا در صورت لزوم تمهیدات گفته شده در اوان مقاله به منصه ظهور درآید. اینک به جزییات اجرایى مى‏پردازیم: منبع 6   دوغاب ماسه سیمان براى دیوارهاى آجرى در صورتى که دیوارهاى آجرى فاقد اندود داخلى یا اندود خارجى باشند، به منظور ارتقاى مقاومت جنبى دیوار مى‏توان پس از سند بلاست نمودن سطوح دیوار با استفاده از دوغاب سیمان و ذرات ریزدانه سیریس با روش شات کریت تمام بندهاى برشى دیوار را تقویت نموده و مقاومت جنبى دیوارها که عموما باربر بوده و وزن سقف یا طبقات را تحمل مى‏نمایند افزایش داد. زیرا این کار براساس آزمایش‏هاى انجام شده در مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن در سال 1364 ش تا 25 درصد مى‏تواند مقاومت جنبى دیوار را افزایش دهد که در بهینه‏سازى لرزه‏اى مفید مى‏باشد. ضمنا در صورتى که قبل از اندود ماسه سیمان روى دیوار از شبکه‏هاى مش پیش ساخته با چشمه 5 سانتى مترى استفاده شود ایستایى و مقاومت برشى دیوار نیز افزایش مى‏یابد و در تقویت پیوندهاى آجرى دیوار مؤثر است. روش بسته‏بندى از خارج بنا (= کلاف‏بندى سیستم) در صورتى که ساختمان مساجد از نظر دسترس به محیط خارجى ساختمان شایان دسترس باشند، طرح تقویت به یکى از دو روش رایج فلزى یا بتونى قطعى شده باشد، مى‏توان از جداره‏هاى خارجى ساختمان بنا بر موقعیت بى‏آنکه تخریبى صورت گیرد یا کالبد شکافى در دیوارها انجام شود درخصوص تعبیه ستون‏هاى متکى بر فونداسیون‏هاى نوارى در پیرامون محیط خارجى ساختمان مسجد متکى گذشته و چون اغلب یک طبقه با ارتفاع زیاد هستند. به صورت قاب، تا روى بام، ستون‏ها را ادامه داد و از روى سقف نیز طرح تقویت پوترها یا پل‏هاى حمال و اصلى را به صورت مضاعف انجام داد. بدیهى است که مکان‏یابى ستون‏هاى سیستم کلاف ساختمان یOVERC از خارج فضا خود مى‏تواند مبنایى براى نماسازى به صورت طاق و قوس کاذب یا حقیقى، به صورت پوسته‏نما یا گوشته سازه‏اى به عنوان کمربند محیطى علاوه بر تقویت سازه‏اى فرم‏هاى معمارى با پوشش نماهاى آجرى یا کاشى کارى و ترکیبى به اتمام کار نائل گردد. روش بسته‏بندى از داخل بنا (= کلاف‏بندى سیستم) در صورتى که امکان دسترسى به بنا فقط از داخل میسر باشد مى‏توان این مساجد را به دو گروه تقسیم نمود: گروه اول: بناهایى که فاقد کاشى‏کارى‏هاى نفیس یا اثر هنرى و معمارى در داخل بنا باشند. در این روش هم اقدامات انجام شده خارجى بنا ممکن است از داخل بنا انجام گردد؛ اما این بار باید قسمت‏هایى از جرز و دیوار اصلى در مسیر ستون‏ها از کف تا سقف برش خورده و محلى براى تعبیه ستون بتونى یا فلزى در میانه دیوار با صورت شکاف خارج شود اما در ادامه باید ستون‏ها به بالاى سقف هدایت گشته و از روى سقف اصلى درخصوص تعبیه تیرهاى حمال و کلافدر میان ستون‏هاى جدید اقدام شود تا کاملاً قفل و بست شده و یک پارچه گردد. گروه دوم: در صورتى که بنا از کاشى‏کارى‏هاى نفیس یا گچبرى‏هاى هنرى و غیره پوشیده شده باشد حتى‏المقدور لازم است در مکان‏هاى ضرورى براى تعبیه ستون‏هاى سازه‏اى حتما مدل‏سازى و الگوبردارى از گچ‏برى‏ها و کاشى‏کارى‏ها انجام شود و هرگونه اقدام هنرى براى ترمیم، مرمت و تکمیل نازک‏کارى بنا با تمهیدات ویژه به عمل آمده و سپس درباره اجراى دیتیل قبلى اقدام گردد. (= تعبیه ستون در داخل جرزهاى آجرى). نکته حائز اهمیت محاسبات دقیق جرم و حجم سازه براى طرح مقاطع سازه‏اى اعم از بتونى یا فلزى است، که همواره باید مدنظر بوده و جزئیات اجرایى آن دقیقا مراعات گردد، به ویژه ابعاد جوش، طول جوش و کنترل جوش با روش تست غیرمخرب (= رى‏ایکس) و در صورتى که از سازه بتونى استفاده مى‏شود مراعات اختلاط بتون و طرح اختلاط و درصد آب به سیمان و نیز اصول آرماتوربندى در مقاطع و اتصالات دقیقا مبتنى بر اصول فنى استوار باشد. روش مهاربندى با P.R.F این روش براى بناهاى با ارزش و حاوى معمارى نفیس و آثار هنرى بدیع پیشنهاد مى‏شود که تقریبا از همه روش‏هاى قبلى در حفظ آثار هنرمندانه مساجد بیشتر تأکید مى‏شود. در این روش از طناب‏هاىP.R. F مى‏توان در نقاط ضعف سازه و مسیرهاى از پیش تعیین شده، با ایجاد شیارهاى ظریف و برمبناى هندسه معین که طرح معمارى را چندان متأثر نسازد، استفاده نمود و پس از ایجاد شیارهاى لازم با قطر و عمق مناسب در زمینه شستشوى داخل شیار و عارى کردن آن از هرگونه گرد و غبار، از چسب مخصوص و نصب طناب‏هاى P .R.F استفاده نمود که سیستم، کلاف نمودن عمودى و افقى ساختمان مساجد را مى‏تواند با ظرافت و دقت به عهده بگیرد. و در شرایطى که نما سازى‏هاى هنرمندانه به وفور نباشد، مى‏توان از لایه‏هاى عریض اما ظریف و در چند میلیمتر ضخامت به صورت کاور، روى بدنه‏ها ـ ستون‏ها ـ دیوارها و حتى زیر سقف‏ها نیز استفاده نمود. همچنین در استفاده از F.R.Pپیرامون قاب پنجره‏ها، درها و نعل درگاه‏ها به صورت پیوسته و اساسا در امتداد روى تمام پنجره‏ها و درها به صورت سرتاسرى علاوه بر زیر سقف و به موازات آن اقدام نمود. مهاربندى پاى دیوارهاى و فونداسیون براى تقویت و یک‏پارچه‏سازى کف‏ها و دیوارها عموما مى‏توان از شناژ بتونى از داخل و خارج فضا و برحسب ضرورت و نیاز در دو طرف دیوارها به صورت کلاف مضاعف، محیط و دیوار پیرامونى مسجد را شناژبندى نمود (آرماتوربندى + بتون ریزى) و الحاقات لازم در ستون‏هاى میانى یا دیوارهاى میانى براى اجراى اتصالات بیشتر و ایجاد کلافى محکم‏تر بهره گرفت. ایجاد دیافراگم صلب سقف اجراى سیستم بادبندى و سقف‏هاى طاق ضربى با نیم رخ‏هاى فولادى نمایان مى‏تواند از داخل شبستان مساجد صورت گیرد. اما با توجه با اینکه یک عامل نمایان و تأثیرگذار در فضاى داخلى و معمارى مساجد است، باید حتما مقاومت سازه‏اى آن پس از طرح و محاسبه مهندسان محترم سازه با نظر مهندسان معمارى فرم بندى و از نیم رخ‏ها و پروفیل‏هاى طراحى شده و در ترکیب‏بندى و کمپوزسیونى زیبا از زیر سقف به اجرا درآید تا بادبندى سقف در جهت ایجاد یک دیافراگم صلب که نقش اساسى در توزیع نیروى وارده شده بر سقف و سپس به دیوارها، جرزها و ستون‏ها دارد به صورت یک‏پارچه مورد توزیع تنش واقع شود. در صورتى که امکان اجراى بادبندى با طرح یا فرم خاص معمارانه وجود نداشته باشد یا دیدگاه‏هاى مهندسان معمار و محاسب را تأمین ننماید مى‏توان از هر نوع نیم‏رخ مناسب استفاده نموده و در انتها با طرحى همگون درخصوص اجراى سقف کاذب، متناسب با فضاى شبستان اقدام نمود. تمهیدات گوشه‏هاى قائمه ساختمان مساجد همواره گوشه‏هاى قائمه بر اثر فشار صفحات برشى متعامد، مى‏تواند منجر به برش عمیق و شکست دیوار گردد. در صورتى که معمارى داخلى فضاى شبستان چندان متأثر نمى‏گردد مى‏توان با ایجاد لچکى و اجراى پخ در کنج‏هاى قائمه و مسلح ساختن دیوار قدیم در محل تقاطع 90 درجه با اجراى دیوار پخ و الحاق آن دو با آرماتورگذارى و یا نصب تیرآهن درخصوص تحکیم کنج‏هاى 90 درجه و تبدیل آن به دو کنج 45 درجه اقدام نمود و در صورتى که این عمل از خارج بنا عملى باشد، درباره دوخت و دوز سیستم کلاف در محل 90 درجه با مسلح نمودن توسط آرماتور یا نبشى تقویتى و اجراى اتصال به تداوم دیوار در راستاى متعامد اقدام نمود. منابع 1 ـ دفتر تدوین استانداردها و معیارها، دستورالعمل بهسازى لرزه‏اى ساختمان‏هاى موجود، تهران، سازمان مدیریت و برنامه‏ریزى کشور، 1381 . 2 ـ ناطقى الهى؛ فریبرز، مهرتاش، طراحى و اجراى ساختمان‏هاى بنایى مقاوم در برابر زمین لرزه، تهران، انتشارات نوپردازان . 3 ـ معتمدى، مهرتاش و همکاران، خسارات وارده بر ساختمان‏هاى خشتى و مصالح بنایى در زمین لرزه، اول تیرماه چنگوره، پژوهشکده زلزله‏شناسى. 4 ـ نشریه پژوهشکده زلزله و زلزله‏شناسى، سال ششم، شماره دوم، تابستان 82 . 5 ـ نشریه پژوهشکده زلزله و زلزله‏شناسى، سال ششم، شماره سوم و چهارم، پائیز و زمستان 82 . 6 ـ مجموعه سخنرانى‏هاى سمینار آموزشى اثرات زلزله در ساختمان‏هاى متعارف، شماره 67، تیرماه 65، مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن. منبع: دفتر مطالعات و پژوهشهای مرکز رسیدگی به امورمساجد